Trzebieszów 
        Przegląd materiałów 
        archiwalnych dotyczących nadań gruntów 
        i innych aktywności dot. Wajszczuków
        (S.Wac – Arch. Panstw. w Lublinie, 23.IX. - 19.X.2009) 
        zobacz 
        – Chłopi w Polsce* http://cpx.republika.pl/kategorie.htm   
          
        
          Zespół Nr 158  
         
        
          
            
              
                
                Sygn. 2550 - Materiały Komisarza do 
                Spraw Włościańskich pow. Łukowskiego. 
  | 
               
              
                | 15.III.1865 –
                 | 
                pismo z dnia 15 marca 1865 
                r., od wójta gminy Trzebieszow do Komisarza – Prośba o przydział 
                dodatkowego gruntu - poprzednio przydzielone działki są za małe 
                na utrzymanie bydła i innego inwentarza. Pismo podpisało 10 
                rolników, nazwisko Wajszczuk nie występuje. 
  | 
               
              
                
                Sygn. 2551
                – dokumenty Komisarza, j.w.  
  | 
               
              
                | 20.V.1851 –
                 | 
                
                 pismo rolników wsi Trzebieszów spisane w 
                urzędzie wójta gminy Trzebieszów w dniu 20 maja 1851 r. (...), 
                powołując się na ukaz z 1848 r. przydzielajacy im prawo budowy 
                budynków (...) na osadach kolonialnych wsi Trzebieszów – 
                zobowiązują się własnymi siłami (...), wybudować na swych 
                koloniach, pod warunkiem otrzymania z lasu drzewa z dóbr 
                Dziedzica Trzebieszowa. Jednocześnie deklarują, że po otrzymaniu 
                drzewa, budynki te zostaną wybudowane w ciągu trzech lat, t.j. 
                do 1.06.1854 r. Mieszkańcy Trzebieszowa podzieleni byli na trzy 
                (cztery?) oddziały: 
                
                  - 
                  
z oddziału I pismo podpisało 7 rolników 
                  (m.in. Maciej Śledź, spadkobierca po Stanisławie Śledziu);  
                  - 
                  
z oddziału II – 12 rolników, pod poz. 11 
                  podpisał się Maciej Wajszczuk
                  (0032) 
                  – (1823-1892);  
                  - 
                  
z oddziału III – 23 rolników  
                  - 
                  
z oddziału IV – 11 rolników. (m.in. – Jan 
                  Śledź, jako sołtys).  
                 
                 | 
               
              
                Z 
                powyższego pisma wynika, iż rolnicy tego terenu byli traktowani, 
                jako kolonisci – świadczy o tym niżej podany cytat: „My niżej 
                podpisani włościanie na osadach kolonialnych deklarujemy, 
                że budowane nasze chałupy, stodoły i obory poprzeniesiemy takowe 
                na grunty Urządzeniem Komisji Przychodów i Skarbu z roku 1848 
                przeznaczone głównie dla każdego z nas na kolonie” (S.Wac). 
                 
  | 
               
              
                | 14.VI.1860 – | 
                kopia aktu 
                notarialnego (wyrok sądu) z kancelarii Assessora Ekonomicznego 
                okręgu siedleckiego w sprawie sukcesorii po sołtysie Łanowym 
                Stanisławie Nowiku ze wsi Trzebieszów – ugoda pomiędzy Piotrem 
                Nowikiem, spadkobiercą Stanisława Nowika o przekazanie tych 
                gruntów i innego mienia Janowi Winiarczykowi, koloniście ze wsi 
                Trzebieszów. Jako świadkowie podpisali w/w ugodę: Franciszek 
                Wajszczuk (0516) - (1818-1893), Józef Kozieł i 
                Łukasz  Woreszczyński. 
  | 
               
              
                | 17.XII.1865 – | 
                pismo do Generała 
                Gubernialnego o przywrócenie prawa do bezpłatnego użytkowania 
                pastwisk i korzystania z drzewa z lasu na opał i budownictwo. 
                Wg  tego prawa włościanom tego terenu – Trzebieszowa – należało 
                się to od najdawniejszych czasów, a obecnie zarządzający tymi 
                gruntami administrator pan Bułkowski tego prawa im zabronił, 
                ściągając od nich opłaty za korzystanie z tego prawa. Prośbę o 
                przywrócenie tego prawa podpisało 5 przedstawicieli gromady, 
                m.in. Jozef Śledź i Franciszek Wajszczuk 
                (0516). 
  | 
               
              
                | 4.IV.1866 -  | 
                
         Kopia wyroku Sądu 
        Gminnego w Trzebieszowie w sprawie spadkowej Piotra Nowika, dot. 
        spłacenia swojej siostrze Ewie spadku po ojcu Stanisławie Nowiku.  
        Kopię podpisało 9 gospodarzy rolnych wsi 
        Trzebieszów, m.in. Franciszek Wajszczuk (0516) – sołtys
        i J. Śledź, jako wójt gminy. Trzebieszów dn. 4 kwietnia 1866. 
  
                 | 
               
              
                | 8.IV.1866 –  | 
                
         Prośba mieszkańców 
        (wsi/osady?) Majorackiej – Trzebieszów z powiatu łukowskiego Guberni 
        Siedleckiej, do Wysokiego Urządzającego Komitetu w Królestwie Polskim, 
        jak niżej:  
        „Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – restryktem 
        swoim z dnia 11/23 lipca 1840 r. zawiadomiła nas, że właściciel majoratu 
        Trzebieszów jest obowiązany udzielić nam drzewo potrzebne na 
        przeniesienie budowli i dawnych siedzib na nowe osady przeznaczone, lub 
        też spłacenia nas wielkości Ru 550,- jak dołączone dowody przekonują. 
        Administrator Trzebieszowa P. Białkowski, nie tylko drzewa nam nie dał, 
        ale pieniądze dla nas przeznaczone z Kasy Powrotu odebral i dotąd nie 
        powrócił. Kiedy upomnieliśmy się o to co nam należy, P. Białkowski, 
        Administrator odpowiedział: „poco macie brać drzewo, kiedy bardzo 
        drogie, weźcie lepiej pieniądze, które juz są wyasygnowane. Wnosimy 
        przeto pokorną prośbę do Wysokiego Komitetu, ażeby należne nam pieniądze 
        za przeniesienie budowli rozkazał zwrócić, komu należy i mamy tą 
        nadzieję, że Wysoki Komitet nie zechce pozostawić...” 
        W imieniu całej wsi podpisało się 23 włościan, 
        m.in.: Piotr Śledż, Jan Śledż, drugi Piotr Śledź, Maciej Wajszczuk 
        (0032), Franciszek Wajszczuk (0516) i Józef  Śledź. 
                 | 
               
              
                | 25.VII.1866 –  | 
                Powtórna prośba 
        mieszkańców wsi Majorackiej Trzebieszów do Wysokiego Urządzającego 
        Komitetu w Królestwie Polskim o ponowne rozpatrzenie sprawy przydziału 
        drzewa na przeniesienie ich budowli. Podpisał, m.in. Franciszek 
        Wajszczuk (0516). | 
               
              
                | 8.VIII.1967 - | 
                
                dokumenty (w jezyku 
        rosyjskim) dot. spadku Józefa Kozieła(?) – Franciszek Wajszczuk 
        (0516) podpisał jako świadek.  
  | 
               
              
                
        Sygn. 2552
                - dokumenty Komisarza, 
        j.w. (276 dokumentow z lat 1867 – 1869) 
  | 
               
              
                | 14.V.1866 - | 
                Kopia 
                wyroku Sądu Gminnego z Trzebieszowa – sprawa spadkowa Piotra 
        Nowika, gospodarza rolnego z Trzebieszowa z dnia 14 maja 1866. Podpisali 
        m.in. Franciszek Wajszczuk (0516), jako sołtys 
        gminy Trzebieszów i Józef  Śledź, jako wójt. W pozostałych dokumentach nie ma nazwiska 
        Wajszczuk. 
   | 
               
              
                | 
                Sygn. 2555 
        (187 dokumentów w j. rosyjskim z lat 
        1869-1870 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2558 
        (178 dokumentów w j. rosyjskim z lat 
        1870-1872 – nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2582 
        (278 dokumentow w j. rosyjskim (wiekszość) i 
        polskim z lat 1873-1879 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2589 
        (193 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1876-1881 
        - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2559 
        (237 dokumentów w j. rosyjskim z lat 
        1870-1875 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2560 
        (372 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1870-1875 
        - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2563 
        (378 dokumentów w j. rosyjskim z lat 
        1870-1912(?) - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2562 
        (297 dokumentów w j. rosyjskim z 1870 r. - 
        nazwisko Wajszczuk nie występowało. 14.VI.1870 – pismo do Komisarza d/s 
        włościańskich w sprawie przyznania dodatkowych gruntów na pastwiska. 
        Podpisało 6 rolników, nie ma nazwiska Wajszczuk. | 
               
              
                | 
                Sygn. 2568 
        (305 dokumentów w j. rosyjskim z lat 
        1870-1875 - nazwisko Wajszczuk nie występowało. | 
               
              
                | 
                Sygn. 2571 
        (354 dokumenty w j. rosyjskim z lat 1875-1913 
        - nazwisko Wajszczuk nie występowało. | 
               
              
                | 
                Sygn. 2570 
        (405 dokumenty, większość w j. rosyjskim z 
        lat 1876-1911 – m.in sprawy sporne dot. podziału gruntów kościelnych. | 
               
              
                | 17.XII.1865 – | 
                pismo do Generała 
                Gubernialnego o przywrócenie prawa do bezpłatnego użytkowania 
                pastwisk i korzystania z drzewa z lasu na opał i budownictwo. 
                Wg  tego prawa włościanom tego terenu – Trzebieszowa – należało 
                się to od najdawniejszych czasów, a obecnie zarządzający tymi 
                gruntami administrator pan Bułkowski tego prawa im zabronił, 
                ściągając od nich opłaty za korzystanie z tego prawa. Prośbę o 
                przywrócenie tego prawa podpisało 5 przedstawicieli gromady, 
                m.in. Jozef Śledź i Franciszek Wajszczuk 
                (0516). 
  | 
               
              
                | 9.XII. 1896 
        – | 
                w dokumencie p.t. „Postanowienie” pod 
        tą datą, w sprawie sporu granicznego gruntów kościelnych wsi Trzebieszów 
        występują m.in. Stanisław Śledź i Jan Wajszczuk
        (0022), lat 56,  (1841-?), 
        jako członkowie nadzoru kościelnego.  
                 
  | 
               
              
                | 4.VI.1909 – 
         | 
                w tym dokumencie występuje nazwisko i 
        podpis Franciszka Wajszczuka 
                (0103), (1862-1935) 
        jako wójta gminy Trzebieszów.  
                 
  | 
               
              
                | 
                Sygn. 2572 
        (170 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat 
        1875-1980 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2578 
        (205 dokumentów w j. rosyjskim(?) z lat 
        1870-1975 - nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2603 
        (150 dokumentów w j. rosyjskim(?) z lat 
        1888-1893 – dokumenty dotyczą sprzedaży społecznej posiadłości kuziennej. 
        Nazwisko Wajszczuk nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2576 
        (254 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat 
        1893-1897 – dokumenty dotyczą spraw serwitutowych. Nazwisko Wajszczuk 
        nie występowało). | 
               
              
                | 
                Sygn. 2577 
        (250 dokumenty w j. rosyjskim(?) z lat 
        1912-1915 – dokumenty dotyczą spraw spornych m.in. podzialu działek 
        społecznych (pastwiska – 65 mórg i 240 prętów) użytkowanego dotychczas 
        przez  wszystkich rolnikow wsi. | 
               
              
                | 22.XII.1912 - 
         | 
                dokumenty dotyczące spraw spornych m.in. 
        podziału działek społecznych - decyzją Komisarza zostały one podzielone 
        między 18 użytkowników. Każdy z gospodarzy otrzymał z podziału po 4 
        morgi i 33 2/3 pręta. Działka o numerze 14/14 została przyznana
        Maciejowi Wajszczukowi (????).
        (Maciej (0032) zmarl w 1892 r.?).
        Ponieważ ten Maciej Wajszczuk był niepiśmienny, za niego podpisał 
        dokument Franciszek Wajszczuk. 
        (0103) 
  | 
               
             
           
         
         
          
          Podsumowanie 
        przeglądu – (1851 – 1912) 
          
        
        Zidentyfikowano 
        Wajszczuków w Trzebieszowie 
        Maciej Wajszczuk
        (0032) 
        – (1823-1892) – w 1864 r. 
        otrzymał nadanie gruntów. 
        Franciszek Wajszczuk 
        (0516) -
        (1818-1893) - w 
        1866 r. sołtys w Trzebieszowie. 
        Jan Wajszczuk (0022) 
        - (1841-?), w 1896 r. członek nadzoru kościelnego. 
        Franciszek Wajszczuk
        (0103), 
        (1862-1935) - w 1909 r. wójt gminy 
        Trzebieszów.  
        Maciej Wajszczuk
        (????), 
        (? - ?) – [Maciej (0032) zmarł w 1892?].
        - w 1912 r., z podziału działek 
         społecznych - otrzymał działkę 
        #14/14. Na dokumencie jest podpis Franciszka [0103] 
           
          
        Trzebieszów 
        wymieniany w dokumentach jako: 
        1851 – 
        osady kolonialne wsi Trzebieszów (planowane 
        przenosiny na kolonie do nowych budynków). 
        - mieszkańcy podzieleni na 4 
        oddziały (I-IV). 
        
        1866 – 
        wieś Majoracka – Trzebieszów (żądania zwrotu kosztów przenosin). 
        
        1896 - 
        grunta kościelne wsi Trzebieszów (spory o podział). 
        1912 
        – podział działek społecznych. 
           
          
        Nazwisko występowało 
        w poniższych dokumentach: 
        1851 – pismo w sprawie (przeniesienia) 
        budowy budynków na osadach kolonialnych wsi Trzebieszów – 
        (na podstawie ukazu z 1848 r.) – mieszkańcy podzieleni na oddziały – 
        pismo podpisało: 
        1/ oddział I - 7 rolników, m.in. Maciej Śledź 
        2/ oddział II – 12 rolników, m.in. Maciej 
        Wajszczuk (0032) 
        – (1823-1892) 
        3/ oddział III – 23 
        rolników 
        4/ oddział IV – 11 
        rolników, m.in. Jan Śledź, jako sołtys  
           
          
        1860 – pismo dot. sukcesorii po Sołtysie 
        Łanowym Stanisławie Nowiku  – podpisał m.in. 
        Franciszek Wajszczuk (0516)
        - 
        (1818-1893) 
        1864 – nadania - Maciej Wajszczuk
        (0032) - 
        zobacz 
        1865 – 
        prośba o dodatkowe grunta - pismo 
        dot. przywrócenia prawa do bezpłatnego użytkowania pastwisk i 
        korzystania z drzewa itd. – podpisali m.in. Franciszek 
        Wajszczuk (0516) 
        i Józef Śledź 
        1866 – sprawa spadkowa Piotra Nowika, 
        podpisało 9 gospodarzy rolnych wsi Trzebieszów, m.in.  
         Franciszek Wajszczuk (0516) – 
        sołtys i J. Śledź - wójt gminy. -  prośba (i skarga) mieszkańców 
        (wsi/osady?) Majorackiej – Trzebieszów ... przeciwko           Administratorowi Trzebieszowa P. 
        Białkowskiemu o zwrot kosztów przeniesienia budowli i dawnych siedzib na nowe osady. Podpisalo  
        23 włościan, m.in.: Maciej Wajszczuk (0032), Franciszek Wajszczuk (0516), 
        Piotr Śledż, Jan Śledż, drugi Piotr Śledź i Józef  Śledź.  
        -  powtórna prośba mieszkańców wsi 
        Majorackiej Trzebieszów (...) o ponowne rozpatrzenie sprawy przydziału drzewa na 
        przeniesienie ich budowli. Podpisał, m.in. Franciszek Wajszczuk (0516).  
        1967 – dokumenty dot. spadku Józefa Kozieła(?) 
        – Franciszek Wajszczuk (0516) podpisał jako świadek. 
        1896 -  „Postanowienie” 
        w sprawie sporu granicznego gruntów koscielnych wsi Trzebieszów – jako członkowie 
        nadzoru kościelnego występują m.in. Stanisław Śledź i
        Jan Wajszczuk (0022), lat 56 (1841-?). 
        1909 – 
        dokument z podpisem Franciszka Wajszczuka 
        (0103), 
        (1862-1935) jako wójta gminy. 
        1912 - 
         nadanie, z podzialu działek społecznych - 
        Działka o numerze 14/14 została przyznana Maciejowi 
        Wajszczukowi (????).
        Ponieważ Maciej Wajszczuk był 
        niepiśmienny, dokument podpisał za 
        niego Franciszek Wajszczuk. (0103) 
          
         
         
          
        
        Chłopi w Polsce 
        
        
        http://republika.pl/laliny/chlop.htm 
        Sołtys łanowy -  
        (...) „Wieś na prawie niemieckim organizował sołtys, (zasadźca, 
        sołtys łanowy) do którego obowiązków należało sprowadzenie osadników na 
        wydzielone i wymierzone gospodarstwa (łany), zorganizowanie sądownictwa 
        i przewodniczenie ławie sądowej, a także ściąganie czynszów od 
        mieszkańców wsi i służba konna. Sołtysi rekrutowali się z różnych warstw 
        społecznych - szlachty, mieszczan i chłopów. Sołtys w zamian otrzymywał 
        dziedziczne i zbywalne sołectwo składające się z kilku łanów ziemi, 
        zwolnienie z opłat na rzecz właściciela, prawo do prowadzenia karczmy, a 
        niekiedy i inne przywileje. 
        W okresie zaborów, międzywojennym i powojennym sołtys to przedstawiciel 
        wójta potem gromady (gminy) wybierany przez mieszkańców, a sołectwo to 
        wieś  jako jednostka administracyjna i samorządowa.” (...) 
        Kategorie chłopów wg. własności 
        (...) Na wsi wykształciły się następujące kategorie 
        chłopów w zależności od posiadanego majątku: 
          - kmiecie stanowili największą grupę mieszkańców wsi jako gospodarze 
        pełnorolni posiadali najczęściej jednołanowe gospodarstwo (1 łan - tzw. 
        mały ok. 17 ha). Rosła również liczba chłopów gospodarujących na 
        półłanowych gospodarstwach. Kmiecie byli zobowiązani do odrabiania, na 
        rzecz folwarku, pańszczyzny zazwyczaj sprzężajnej tzn. wykonywanej 
        wołami, końmi wraz z wozem, pługiem i broną; 
          - zagrodnicy (ogrodnicy) stanowili drugą co do wielkości grupę a nazwa 
        stąd, że posiadali zagrodę tzn. chatę z małym podwórkiem i zabudowania 
        gospodarcze oraz kilka morgów ziemi (1 morga ok. 0,55ha). Dochody 
        uzupełniali wykonywaniem rzemiosła lub pracą w gospodarstwach pana, 
        sołtysa czy bogatych chłopów. Zobowiązani byli do świadczenia 
        pańszczyzny pieszej, jeżeli nie posiadali zaprzęgu; 
          - chałupnicy to na ogół bezrolna lub małorolna ludność wsi posiadająca 
        chałupę z małym ogrodem i nielicznym inwentarzem żywym. Utrzymywali się  
        z najemnej, głównie sezonowej, pracy we dworze i u bogatych kmieci. 
        Świadczyli pańszczyznę pieszą; 
          - komornicy to bezrolni chłopi nie posiadający nawet chałup. 
        Zamieszkiwali najczęściej u kmieci za co płacili pracą lub częścią 
        zarobku uzyskiwanego na dworze. Czasami uprawiali skrawki ziemi. Od XVI 
        w. zobowiązani do odrabiania 1-2 dni w tygodniu pańszczyzny pieszej. 
        Stopniowo część komorników przekształciła się w robotników rolnych a 
        część przeszła do miast; 
          - tzw. luźni ludzie byli to mieszkańcy wsi nie posiadający żadnego 
        majątku, stałego miejsca zamieszkania i stałego zatrudnienia. 
        Władze i właściciele ziemscy starali się włączyć ich w system gospodarki 
        folwarczno - pańszczyźnianej i obciążenie stałymi powinnościami. 
        Szczególnie od początku XVII w. zakazano im przebywania w miastach, 
        udzielania im schronienia, zezwalając na  ich zatrzymywanie i zmuszanie 
        do pracy.  
        Kolejne nowelizacje prawa w XVI w. coraz bardziej przywiązywały chłopa 
        do ziemi. Właściwie tylko córki chłopskie mogły opuszczać wieś w celu 
        zamążpójścia. O małżeństwie chłopa decydował pan i jeśli wybranka 
        należała do dóbr innego właściciela praktycznie było to niemożliwe, 
        ograniczono również i kobietom prawo swobodnego zamążpójścia. Ponadto 
        zlikwidowano możliwość odwoływania się przez chłopa do sądów 
        królewskich. Sądom przewodniczył wójt jako przedstawiciel właściciela 
        dóbr i od tego wyroku chłop mógł się odwołać właśnie do właściciela 
        dóbr. Właściciel był panem życia i śmierci chłopa, gdyż mógł wydawać 
        nawet wyroki śmierci. Jedynie w dobrach królewskich chłop mógł się 
        odwołać do sądów królewskich. 
         
        
         
        
     
      
      Przygotowali: Waldemar J Wajszczuk & Paweł Stefaniuk
      2024 
      e-mail: drzewo.rodziny.wajszczuk@gmail.com 
           
           |